5 juli 2015

Pijnlijke ‘bust’ door GPS-storing

Een stevige hittegolf heerst inmiddels een week over Europa en heeft afgelopen donderdag (2 juli) al voor zwaar onweer gezorgd. Toen trokken de buien precies over Nederland, maar vandaag missen we in eigen land grotendeels de boot. In het westen van Duitsland staat wel een heftige buiensituatie op de rol: er is daar zelfs kans op een enkele tornado. De weersituatie heeft vandaag zelfs kenmerken van eerder dit jaar op 13 mei in het Rijndal. Een paar onverwachte moves tijdens onze storm chase zorgen echter ervoor dat het totaal anders loopt dan gepland.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Nijmegen – Enschede – Bielefeld – Paderborn – Kassel – Dortmund – Nijmegen
Landen: Nederland, Duitsland
Afstand: 800 kilometer

Max gemeten windstoot:
~60 km/uur (schatting)

Link Youtube video:  - 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Vandaag wordt de hitte uit onze regio verdreven. De omslag gaat wederom gepaard met een portie onstabiliteit en potentieel zwaar onweer, maar Nederland lijkt er ditmaal goed van af te komen. Het meeste en zwaarste onweer wordt bij onze oosterburen verwacht. De situatie is voor Estofex zelfs aanleiding om een zogenaamde level 3 te geven, lopend vanaf de NL oostgrens tot in het centraal-noordelijke deel van Duitsland. Dit is al de vierde (!) level 3 forecast in minder dan twee jaar tijd voor onze regio. Er is vandaag een overlap van circa 2000 J/kg CAPE met maximaal 50kn beschikbare windschering bij onweersbuien die vanaf de grond ontstaan. De convectiemodus zal zijn: sterk georganiseerde multicell en supercell. Hierbij ligt de grootste kans op supercellen in een strook vanaf de grens met Limburg naar het Harzgebergte.

Forecast Estofex voor zondag 5 juli 2015 (Estofex.org)

Nederland valt aan de ‘koude’ zijde van het thermische lagedrukgebied, al is er ook bij ons  wel kans op een paar onweersbuien langs het koufront/occlusiefront. Die zijn echter gevoed vanaf enige hoogte (elevated) bij een maximumtemperatuur tussen 26 en 29 graden, alleen langs de oostgrens wordt het plaatselijk nog tropisch warm. De buien in Nederland leveren zeker niet de randverschijnselen op die in Duitsland verwacht worden. Onze keuze is dus simpel: dat wordt een storm chase naar het oosten!

Bij mij (regio Nijmegen) passeert de ‘windsprong’ tegen 17.00 uur en dat gaat nog veel abrupter dan de actuele temperatuurkaartjes suggereren. Van een matige zuidoostenwind steekt uit het niets een krachtige noordwester op en daalt de temperatuur maar liefst 7 graden in een paar minuten tijd (van 36 naar 29 graden). Uiteindelijk blijft er een graad of 24 over. De eerste logische gedachte is direct: nou, dit wordt niets meer qua convectie, want de warmte is verdreven. In feite klopt dat, want onderin de atmosfeer is de echte warmte nu zeker even verdwenen. Maar iets verder hogerop (boven de inversie, vanaf ca 2 km hoogte) absoluut niet. De luchtsoort is immers ongewijzigd en waar de vorming van stapelwolken de hele dag tijdens die bloedhitte maar niet op gang wilde komen, ploffen ze nu wel ineens! Enkele exemplaren groeien meteen door tot een bui met onweer. In eerste instantie is dat nog klein spul met neerslagkerntjes van slechts een paar kilometer in doorsnede.

Weerkaart voor 5 juli 2015, bron: KNMI

Wij spreken met liefst 7 man (verspreid over twee auto’s) af in de omgeving van Nijmegen om gezamenlijk op storm chase te gaan in Duitsland. Eerst staan we nog voor een relatief lastige keuze tussen twee doelgebieden, zoals de situatie op dat moment is. Halverwege de ochtend bevindt zich nog een vrij actief MCS dat uit de nacht afkomstig is, o.a. boven het Ruhrgebied. Daar regent het nog wel een tijdje. We kunnen ons alsnog in dat ‘brongebied’ positioneren tussen de Eifel en het Ruhrgebied, waar later mogelijk de eerste supercell tot ontwikkeling komt. Het is wel een risicovolle zet met de huidige buienrestanten, want nog lang geen uitgemaakte zaak dat het daar ook daadwerkelijk warm genoeg wordt en gebeurt. Wanneer we verder naar het noordoosten gaan staan, hebben we meer ruimte tussen ons en de buienontwikkeling en kunnen we een eventueel interessante cell snel tegemoet rijden. De beslissing valt zodoende voor het startpunt tussen Osnabrück en Bielefeld, grofweg in het centrale/noordelijke deel van het level 3-gebied.

We vertrekken rond 11.45 uur en even na 14.00 uur komen we aan in het doelgebied. Tot onze grote verbazing ontstaan dán al de eerste onweersbuien in de omgeving van Bielefeld, maar dat zijn zeker geen supercellen. De temperatuur ligt op dat moment rond een graad of 26, dus dit onweer wordt duidelijk gevoed vanaf hoogte. Dat is direct een streep door de rekening. Het had namelijk zeker nog een paar uurtjes zonnig moeten worden met minstens 30-31 graden (convectietemperatuur). Omdat de buien maar traag bewegen gaan we toch even kijken, net ten oosten van Bielefeld. Maar structuur is nauwelijks te spotten op deze buien en ze bewegen bovendien steeds verder bij ons vandaan. We weten nog wel een verdwaald CG’tje op beeld te vangen en horen in de verte soms een scherpe, diepe dreun. Deze buien produceren in ieder geval genoeg blikseminslagen. Maar verder is het voor ons niet bepaald interessant. De blik gaat nu al voorzichtig richting het zuidelijke deel van het aandachtsgebied, maar dat is door onze eerdere keuze best een stukje rijden.

Héél verre blikseminslag, net boven de bomen uit. Bielefeld, 5 juli 2015 (rond 15.00u)

Rond 15.00 uur begint zich een forse buienlijn te ontwikkelen boven het oostelijk Ruhrgebied en die zone trekt vrij snel in onze richting. Zo krijgt ons plan om de buien in een volwassen stadium vrij noordoostelijk te onderscheppen eindelijk gestalte. We gaan tussen de plaatsen Bielefeld en Paderborn staan op een heuvel, maar de omgeving is hier wel tamelijk bosrijk. Een klein uurtje later staan we op locatie en de buienzone nadert vlot. Ook deze buien blijken echter vanaf hoogte getriggerd (op een temperatuur van ca 27 graden aan de voorzijde) en het ontbreekt vrijwel geheel aan structuur of zichtbare bliksem. Als je de radarbeelden ziet zou je anders vermoeden. Het clustert veel te snel, waardoor we niet meer spotten dan een enorme bak regenwater in korte tijd, wat zomerhagel en wateroverlast in een dorp vlakbij.

Radarbeelden van 5 juli 2015, om 16.15 en 17.15 uur. Onze locatie oost v/d buienlijn in Duitsland / Buienradar

Na passage van het buiencomplex rijden we verder naar het zuiden richting Paderborn. Het is al 17.00 uur geweest en vooralsnog lijken zich weinig nieuwe buien te vormen, al is het nu met name in het Ruhrgebied nog wel warm. Intussen trekt het koufront over Nederland en wordt de warme lucht daar al verdreven. Langs die buiige regenzone bevindt zich lokaal ook wat onweer, maar niet spectaculair.

We rijden door een zone met slecht netwerk en het internet is een minuut of 20-25 vrijwel verdwenen. Op zich geen ramp, want we zijn nu even niet actief op chase. In de buurt van Paderborn hebben we weer netwerk. Bij een nieuwe radarcheck zien we dat een geïsoleerde cell zich ontwikkelt ten zuidwesten van Keulen. Dat is heel zuidelijk t.o.v. het oorspronkelijke aandachtsgebied, maar daar is het wel zeer warm. In plaats van meteen zuidwaarts rijden wachten we nog even een tijdje af en eten intussen een hapje. De cell komt tenslotte aardig onze richting op. Omstreeks 18.15 uur zien we online de eerste beelden van de nieuwe bui, die zich inmiddels al tegen het zuidwesten van het Sauerland bevindt. Tijd om te gaan rijden! Het is een beest van een supercell geworden en we willen hem aan de noordkant van het Sauerland onderscheppen. Dat is ongeveer 45 minuten rijden. De radarbeelden die van de cell binnen komen worden intussen behoorlijk indrukwekkend:

Radarbeelden van de supercell, 5 juli 2015 om 18.00 en 18.50 uur (Buienradar)

Achteraf blijkt dus dat we fout gegokt hebben, maar er is nog alle kans om deze supercell fraai te onderscheppen. Met een uurtje rijden zitten we op ramkoers met de zuidoostzijde van dit gevaarte, waar een enorme wallcloud onder wordt gemeld. Niet veel later komen meldingen van hagelstenen van maar liefst 10 centimeter doorsnede. Het is dus zaak om de kern echt te vermijden. Maar we lijken ruimschoots op tijd te komen.

Tussen 19.20 en 19.30 uur hebben we een mooie stek gevonden (dat heeft even geduurd vanwege het gebrekkige uitzicht in de regio) en staan we bovenop een heuvel. Het aambeeld is al prachtig zichtbaar en aan de voorzijde daarvan is een veld mammatus zichtbaar. Waar hebben we dat eerder gezien dit seizoen?! Even gaat er een vleugje onzekerheid door me heen bij het zien van de ijskap ten opzichte van de stand van de zon, want die lijkt op de een of andere manier niet te kloppen. Maar daar besteed ik verder geen aandacht aan.

Aambeeld van de supercell, tegen de noordzijde van het Sauerland (5 juli rond 19.40 uur)

Had ik die aandacht er nou maar wel aan geschonken! Hans, mede storm chaser die vandaag ook met ons mee is, pakt zijn kompas erbij, want ook hij vindt de positie van de buienwolk opvallend. En wat blijkt na grofweg een kwartier: de app die we gebruiken voor navigatie geeft een corrupte locatie aan. De pin met ons standpunt wordt maar liefst 25 km zuidelijker weergegeven dan we ons daadwerkelijk bevinden. We staan véél te noordelijk, schuin tegen de achterzijde van het aambeeld te kijken. De bui is ons inmiddels al haast gepasseerd en nadert snelweg 44 naar Kassel. Zodra de (hagel)kern daar overtrekt houdt alles natuurlijk op.

Met een hoop getier worden alle spullen halsoverkop opgeruimd en we stuiven de auto in om alsnog een uiterste poging te wagen. Niet iedereen gaat meer mee, want auto 2 besluit op deze stek te blijven staan en er niet nog verder oostwaarts achteraan te racen. Wij doen dat wel. Na wat gedoe om op de autobahn te raken, snellen we naar het oosten richting Kassel. Binnen vijf minuten verschijnt aan de horizon een enorme wallcloud. Hij passeert al bijna de snelweg en we kunnen er nooit meer vooruit komen, maar in ieder geval pakken we nog een glimp op van dit gevaarte. Deze twee foto’s weet ik vanuit de auto te maken:

Wallcloud van de supercell west van Kassel, 5 juli 2015 omstreeks 19.55 uur

De eerstvolgende afrit van de snelweg moeten we pakken en snel een locatie uitzoeken. De snelweg buigt namelijk een beetje naar het zuidoosten af en als we rechtdoor gaan, rijden we blind de hagelkern van de supercell in. Dat zou wel actie opleveren, maar het is absoluut niet de bedoeling dat we de auto aan gort rijden.

Eenmaal op de binnenweg heeft de supercell ons in een paar minuten bijgehaald, maar de kern van de bui mist ons op enkele kilometers. We zien hem van afstand passeren en uit die richting zijn ook de nodige zware dreunen hoorbaar. Tot hagel komt het bij ons gelukkig niet. Veel wind staat er evenmin; er komen vlagen voor van bij benadering zo’n 55-60 km/uur. De achterzijde van de bui levert nog een mooi mammatusveld op dat recht over ons heen trekt. Veel bliksem is niet meer zichtbaar, maar we zien dat we bui na 20.00-20.10 uur ook meer en meer in activiteit afneemt. De cell trekt inmiddels het koudere gebied binnen waar eerder vanmiddag al veel buien gevallen zijn. Al met al geen bijzonder langlevende supercell, maar een uurtje of 3 heeft dit exemplaar het toch zeker volgehouden.

Voorzijde en achterzijde van de supercell, 5 juli 2015, om 20.00 en 20.20 uur

Na passage van de bui beginnen we aan de 2,5 uur durende terugreis. Genoeg tijd om een hoop na te bespreken en dat is wel nodig, want de chase vandaag ging verre van vlekkeloos. In zo’n geval moet je altijd kritisch proberen te kijken naar alles wat er mis is gelopen.

De eerste keuze die we “fout” hebben gemaakt was de noordelijke optie van het doelgebied. Daar is niks aan te doen, zoiets kan voorkomen en zal vast nog wel eens vaker gebeuren in de toekomst. Soms is het ook willekeur waar de meest krachtige cell zich ontwikkelt. Ondanks die foute keuze, hadden we de supercell vervolgens nog gemakkelijk kunnen onderscheppen. Daar is het echt het nodige mis gegaan. Uit deze casus blijkt hoe belangrijk verificatie met een tweede radarscherm of app kan zijn. Je vaart vrijwel blind op een weergegeven locatie van een app, zeker wanneer de pin bij het verversen van het scherm ‘meespringt’ terwijl je je voortbeweegt. Vanavond bleek de locatie al een tijdje stil te staan op die willekeurige plaats en dat is niet opgemerkt. Een ontzettend lullige, maar wel leerzame misser.

Sindsdien hebben we zeker tijdens een buitenlandchase twee verschillende schermen of apps draaien, zodat eventuele fouten eruit worden gepikt. Zoiets overkomt je echt maar één keer. Het heeft ons op 5 juli 2015 een monsterlijke supercell (grotendeels) gekost, maar sindsdien is dit niet meer voorgevallen.

Hagelsteen van 9-10 cm doorsnede uit de supercell op 5 juli 2015, foto door: Reinier v/d Berg

Was het voor ons dan een volledige ‘bust’? Nee, dat ook weer niet. We hebben best wat onweer en mooie wolkenstructuren gespot en uiteindelijk ook een deel van de supercell vastgelegd. De eerdere squall-line bij Paderborn ontstond in het juiste gebied en had meer potentie in zich, alleen clusterde veel te snel. Deze chase had absoluut veel beter gekund en misschien gemoeten, maar je hebt het niet altijd in de hand. Volgende keer gaan we met frisse moed en de opgedane ervaringen weer verder!

(c) 2015 Wouter van Bernebeek