30 juni 2022

Fenomenale shelfcloud aan de Duitse grens

Het is al een tijdlang ruig weer in grote delen van West-Europa. Nederland valt meestal echter naast de boot en dat zal ook vandaag niet anders zijn. Al heeft het uiterste oosten van Drenthe en Groningen wel prijs! Een situatie die op het eerste oog niet al te heftig lijkt op de weerkaarten, valt maximaal uit. Het zorgt voor misschien wel de meest indrukwekkende shelfcloud die zich sinds jaren boven Nederlands grondgebied heeft voorgedaan. Ook zorgen (zeer) zware windstoten lokaal voor schade. Ondanks enige vermoeidheid en volle geheugenkaartjes na een ronduit drukke week op chasegebied, proberen we ook vandaag met ons team voor het hoogst haalbare resultaat te gaan.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Kerpen – Münster – Rheine – Lingen – Klazienaveen – Bellingwolde – Emden
Landen: Nederland, Duitsland
Afstand: 800 kilometer

Max gemeten windstoot: 
101 km/uur

Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=FLXXCZxHiXM 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Woensdagmiddag 29 juni. Een dag zoals velen deze maand: broeierig warm met zonnige perioden en later op de dag een lokale (weinig interessante) bui. De temperatuur ligt landinwaarts rond 27 graden. We zijn nog enigszins aan het bijkomen van de afgelopen dagen en nachten, waarin de hoeveelheid slaap bijzonder schaars is geweest. Het verwerken van alle beeldmateriaal gaat nog veel langer duren. Ik heb zelf uren aan filmmateriaal van de afgelopen tijd op de plank liggen dat bekeken en uitgezocht moet worden. Is allemaal voor latere zorg. Een nieuwe onweerskans staat namelijk op het programma voor morgenavond, 30 juni. Daarmee wordt een bijzondere maand in stijl afgesloten. Het kan zomaar voorlopig de laatste potentieel goede buienkans worden: met juli op de kalender lijkt een krachtige blokkade van hogedruk te ontstaan nabij onze omgeving, waardoor de kans op onweer flink zou afnemen. Overigens dreigt die omslag begin juli meer gewoonte dan uitzondering te worden met het oog op de laatste jaren.

Na een goede nachtrust begint donderdag 30 juni zonnig. De temperatuur stijgt overal snel, maar in het zuiden en zuidwesten trekt spoedig de eerste bewolking van het koufront binnen. De voorste begrenzing ligt rond het middaguur zo'n beetje op de lijn Zandvoort – Den Bosch - Venlo. Ten zuidwesten van die zone stagneert de temperatuur en in het zuidwesten volgt al snel af en toe lichte regen. In het noordoosten warmt het juist verder op naar maximaal zo'n 29 graden. Aan de voorzijde van het koufront komt pal op de Duitse grens een thermisch lagedrukgebied tot ontwikkeling, dat voor een extra trigger moet zorgen. De 'windsprong' loopt iets voor op de wolkengrens. Intussen vormen zich in de weerkaarten twee setups: de eerste in de Eifel en het zuidelijk Ruhrgebied, aan de oostzijde van het thermisch laag. Die regio ligt het meest gunstig onder de linkeruitgang van de jetstreak en daar kunnen zich aanvankelijk geïsoleerde cellen vormen. Met iets minder dan 1500 j/kg CAPE en 40 tot 45kn diepe windschering (25 tot 30kn LLS) kan dat aanleiding geven tot enkele relatief kortlevende supercellen. Verwacht wordt dat de buien namelijk snel clusteren en dan gaat de structuur zo weer eruit. Door een sterke draaiing van de wind onderin de atmosfeer is zelfs het risico op een tornado niet uitgesloten, maar alleen tijdens een vroeg buienstadium (de eerste 30-45 minuten). En dan de 'tweede' situatie: die loopt door vanuit de eerste en vindt plaats in de grensregio van Drenthe en Groningen. Daar moeten de cellen clusteren tot een lineair systeem, ook al is de schering er een fractie minder met ~35kn. Een krachtig ontwikkelde squall of bow-echo ligt niet voor de hand.

Weerkaart (gronddruk, 500 hPa str. en T500) donderdagavond 30 juni 2022, 18z/20u (GFS/Wetter3.de)

Diepe windschering op 0-5 km, met het beste overlappingsgebied binnen de blauwe zone.
Donderdagavond 30 juni 2022 om 18z/20u (GFS/WXcharts.com)

Na lang twijfelen besluiten we voor de optimistische en uitdagende optie te gaan: eerst een supercell onderscheppen in het zuidelijk Ruhrgebied en daarna met het onweer 'meerijden' noordwaarts richting Münster en eventueel zelfs nog verder. De stormmotion bedraagt dik 70 km/uur, dus qua verkeer mag er weinig tegen zitten. We beseffen goed dat één file de hele chase kan beëindigen. Daarnaast biedt de setup in het noordoosten meer zekerheid op succes, maar we willen de kans op die paar geïsoleerde supercellen zeker niet laten schieten. Een combinatie van allebei zou natuurlijk prachtig zijn. Bovendien ogen de simulaties in veel weermodellen voor het noordoosten betrekkelijk rommelig. Net niet voldoende organisatie voor bijzondere dingen, al zit met name Harmonie40 er ook niet ver vandaan.

Radarsimulaties van Harmonie en Arome, donderdag 30 juni voor resp. 20 en 21 uur (H40/Meteociel)

We vertrekken met drie man om 15.30 uur uit de regio Nijmegen. Dwars door het Ruhrgebied tijdens de avondspits is vragen om problemen, maar na het ontwijken van twee files staan we tegen 17.30 uur al op locatie ten zuiden van Keulen. Op dat moment zijn de eerste buien ontstaan en een vermoedelijke supercell nadert vanuit het zuidwesten. Zo'n 20 km verderop heeft deze cell een hook-echo ontwikkeld en die blijft fraai in stand tot nabij onze locatie. Er komen direct berichten en beelden binnen van stormschade. Vlakbij knooppunt Kerpen wordt onze positie naast een groepje akkers en lang hoeven we niet te wachten: de supercell komt binnen vijf minuten in beeld. Een zgn. stapeltje 'pannenkoeken' wordt zichtbaar, duidelijk roterend maar wel deels verscholen in de neerslag. Helemaal optimaal is het dus niet.

Radarbeeld met de supercell (hook-echo), west van Kerpen.
         Donderdag 30 juni rond 17.40 uur / Stormarchive

De cell is een rightmover en krult als het ware vlak ten noordwesten van onze stek langs. Waar de structuur van de wallcloud aanvankelijk behoorlijk krachtig oogt en ook echt laag boven de grond hangt (misschien zelfs wel even een touch down?), trekt het spul zich even later terug in de wolk. De lage basis verdwijnt en er ontstaan aan alle kanten kleine nieuwe buien die het zicht verder ontnemen. Waarom vermoeden we dat 'iets' eventueel de grond heeft geraakt? Bij Kerpen wordt precies rond het tijdstip dat wij voor de supercell staan forse windschade veroorzaakt. Het is zelfs schade die neigt naar tornadoschade, maar helemaal duidelijk zal dat nooit worden. Een slurf is ieder geval nergens vastgelegd, ook niet vanuit onze eigen positie. Ondanks vrij uitzicht konden we de wolkenbasis niet goed spotten. De foto's van deze bui tonen wel aan dat het een kleine maar zeer sterke cell betrof.

Onze supercell bij Kerpen, west van Keulen (D), 30 juni rond 17.55 uur

Nog voor passage van de neerslagkern rijden we terug via Keulen in noordoostelijke richting. Niet in de kern terecht komen is echt een must, anders wordt er terug voor komen bijzonder lastig. Langs de hele vore ploffen nu echter cellen die zich ontwikkelen tot een rommelige buienlijn met weinig structuur, precies zoals de weermodellen vooraf berekenden. Ten zuiden van Düsseldorf braakt deze buienlijn bovendien een enorme outflow boundary eruit. Het windstotenfront is minimaal 150 kilometer lang en haalt her en der windsnelheden boven de 100 km/uur. Deze outflow rolt razendsnel voor de eigenlijke buien uit en heeft ook ons snel ingehaald. Bomen komen met hun kruin horizontaal te staan en stof en zand vliegt in het rond. We proberen uit alle macht de buienlijn voor te blijven maar dat kost nogal wat moeite. En er volgt meer slecht nieuws: op de outflow ploffen uiteindelijk 10-15 km vóór ons nieuwe onweersbuien bij Essen. Deze exemplaren trekken verder bij ons vandaan en dat maakt het nog lastiger om ooit nog de voorzijde van het hele gebied te bereiken.

Bij Knooppunt Recklinghausen (noord van Essen) besluiten we noordoost onze weg verder te vervolgen. Snelweg 31 richting Enschede is ook een optie, maar dan blijven we onophoudelijk in de neerslag rijden en wordt de voorzijde nooit meer bereikt. Het doel is nu om via de nog droge oostzijde meer tijdwinst te boeken en bij Osnabrück verder te kijken hoe de buienactiviteit ervoor staat. Zoals vaker kan dat plan al na een half uur de prullenmand in. We zijn net Münster voorbij als mij opvalt dat de buienlijn langs de warme oostkant zich totaal niet ontwikkelt. Het blijft maar pruttelen en qua structuur stelt de lijn absoluut niets voor. Verrassend genoeg vindt een stuk westelijker langs de Nederlandse grens wél forse activatie plaats. Richting Gronau wordt een segment op de lijn zelfs naar voren 'geduwd' als het ware. Zou er vanavond dan misschien toch een mooie bow-echo kunnen ontstaan? De schering blijkt in het grensgebied met Nederland vele malen gunstiger uit te vallen dan diep in de warme lucht waar wij ons momenteel bevinden.

Outflow boundary (gustfront) vlak voordat het ons bereikt.
         Donderdag 30 juni rond 18.45 uur (Radarscope)

Er volgt wederom een nieuw plan: bij de plaats Altenberge verlaten we de snelweg en gaan helemaal binnendoor rijden tot aan Rheine, ongeveer 25 kilometer verderop. Om vanaf daar snelweg-30 naar het westen en dan direct de 31 noordwaarts te nemen richting Emden. Onze positie is nu (rond 20.30 uur) nog iets noordelijker gelegen dan de bow, maar die houdt het komende half uur een flink hogere snelheid dan ons aan. Dit wordt zeker een inhaalrace en of we dat gaan halen...?

Er zitten voor de verandering eens weinig verkeerslichten tegen en uiteindelijk zijn we al na 17 minuten bij Rheine. Wanneer we de stad rond 20.50 uur doorkruisen ligt de outflow van de buienlijn wederom kilometers voor ons en beginnen de eerste vette druppels te vallen. Bij het oprijden van de snelweg schampen we de kern met soms (zeer) zware windstoten en in de verte is een downburstachtige kolom zichtbaar. Die ligt weliswaar op ramkoers, maar de afslag naar snelweg 31 komt exact op tijd. Twee minuten later en we hadden dat nooit meer gered. Zodra de regen ons nadert kunnen we met volle vaart in noordelijke richting rijden. En op de Duitse autobahn gaat dat een stuk sneller dan in Nederland. Vrijwel direct is het droog en niet veel later halen we zelfs de outflow oost van Nordhorn in. Daarna gaat het verrassend snel: om 21.00 uur rijden we onder de shelfcloud door (zie foto hieronder), die dan al stevig ontwikkeld (maar nog lang niet volgroeid) is. Op de valreep dus toch gelukt! Doordat deze autobahn recht noord loopt en minstens de komende 70 km evenwijdig aan de trekrichting van de bow-echo ligt, kunnen we hem nu wellicht meerdere keren onderscheppen.

Opname vanaf de snelweg met 170 km/uur: we halen de shelf alsnog in! Tussen Rheine en Lingen (D)

Bij Lingen laten we de shelf voor de eerste keer vanaf locatie naderen, maar niet verder dan twee minuten bij de snelweg vandaan. Op de radar is binnen no time een heel kleinschalige, maar intense bow (max 70-80 km in lengte) ontwikkeld en het kan bijna niet anders dan dat dit systeem een prachtige structuur aan de voorzijde zet.

We stappen vlug de auto in en rijden via de 31 een afslag noordelijker, naast het Drentse Klazienaveen. Pal langs de Nederlandse grens laten we de shelfcloud daar een tweede keer naderen. Het is 21.20 uur en de structuur oogt al een veel forser dan zojuist bij Lingen. Je ziet de boven- én onderzijde nu visueel aangroeien. Er bouwen zich meerdere lagen op elkaar en het eerste gedeelte van een fraaie timelapse maak ik hier met de videocamera. Doordat vaag zonlicht vanuit het noordwesten tegen de voorkant van de bui valt, krijgt de shelf een geel-/bruinachtige kleur. Een herhaling van exact een week geleden bij Verdun in Noord-Frankrijk zal er niet inzitten; daarvoor hangt aan de noordwestelijke hemel nu teveel sluierbewolking.

Panoramafoto’s van de naderende shelf, 30 juni om 21.16 en 21.20 uur

Zodra de voorste 'TL-buis' boven ons hangt, springen we de auto in en rijden via de snelweg door naar de volgende afrit. Dat is ruim 12 km verderop bij het Duitse plaatsje Fresenburg, oost van Ter Apel. Langs de grens gaan we naast een prachtig granenveld staan. Het is 21.35 uur en de shelf heeft reeds een monsterlijke structuur ontwikkeld waar je haren bijna van overeind gaan staan. Een kolossale plankwolk zweeft over het landschap en komt recht op ons af. Aan de onderzijde is een vage blauwachtige neerslagkern zichtbaar. Met name deze locatie levert beelden op die we jaren niet hebben gemaakt boven Nederlands grondgebied. We staan pal op de kop van de bow, die op dit moment ongeveer 90 ontladingen per minuut produceert. Tot in het oosten van Drenthe en Groningen wordt de shelf door andere storm chasers waargenomen. De snelheid gaat ook steeds verder omhoog: de bui verplaatst zich met circa 85 km/uur voort en dat wordt eigenlijk alleen maar hoger. We krijgen per locatie nog hooguit vijf minuten tijd voor het schieten van beeldmateriaal en dan hup weer door. Veel gehaast, maar het werkt prima.

Nadering van de enorme shelfcloud tussen Ter Apel en Klazienaveen, 30 juni tussen 21.37 en 21.41 uur

De vierde onderschepping van deze bow vindt 20 km noordelijker plaats, op Gronings grondgebied vlakbij het dorp Vlagtwedde. De tijd is nu 21.55 uur en de zon gaat inmiddels bijna onder. De lichtinval op de cell is werkelijk schitterend: een diepe oranje gloed geeft de aanstormende shelfcloud een zeer angstaanjagend uiterlijk. De shelf zelf heeft zich inmiddels verder ontwikkeld tot één kolossale muur, van subtiel lijnenwerk is allang geen sprake meer. Zoiets zie je wel eens op foto's uit Amerika, maar in eigen land is toch wel heel bijzonder. Felle bliksemontladingen laten de shelf vanaf de achterzijde bovendien oplichten.

Nogmaals de shelfcloud, nu in z’n sterkst ontwikkelde stadium. Vlagtwedde (Gr), 30 juni om 21.57 uur

Radarbeeld met onze locatie, net noordoost van Groningen, 30 juni om 22.15 uur (Radarscope)

Omdat deze bui enorme windstoten moet genereren (en we zelf langs een weg met bomen staan), rijden we nu iets eerder weg van onze locatie in een poging om de cell nog een vijfde maal te onderscheppen. Dat lukt in de open omgeving tussen Bunde en Emden, vlakbij de Dollard. De autobahn stopt daar echter. Doordat onze snelheid plotseling afneemt, heeft de shelfcloud ons wonderbaarlijk rap bijgehaald. De stormmotion van deze bow is ongelooflijk! Misschien wel richting 110 km/uur. Ik had echt nooit durven denken dat op deze setup zulke gruwelijk dikke buien zouden ontstaan. Vooraf was er ook eigenlijk geen enkel weermodel vindbaar dat met zo'n explosief scenario kwam.

Langs een willekeurige weg in het open landschap laten we de shelf voor de vijfde keer binnen één uur tijd passeren en dit was tevens de laatste keer. Er komen windstoten voor lokaal van iets boven de 100 km/uur, wat nog enigszins meevalt als je de algehele snelheid beschouwt. Her en der wordt dat stormschade aangericht. De passage vindt plaats tussen 22.35 en 22.50 uur, waarna we nog enige tijd kunnen genieten van een bliksemshow aan de achterzijde. Vanaf het moment dat de bow open zee bereikt is het trouwens snel gedaan: warme lucht (en dus voeding voor de bui) verdwijnt en daarna stort het boeltje zo in elkaar. Een doorsnee sterk ontwikkelde bow-echo leeft meestal ook maar anderhalf tot twee uur. We hadden dit exemplaar precies tijdens zijn meest intense periode te pakken. En dat vanaf maar liefst 5 verschillende locaties.

De terugweg begint om 23.30 uur en omstreeks 03 uur komen we weer in Limburg aan. Tja, het is best en stukje karren vanuit het meest noordwestelijke puntje van Duitsland. Beelden editen trek ik even niet meer na een derde nacht doorhalen in amper een week. Eerst gaan we lekker slapen en in de loop van de ochtend wordt ons materiaal wel eens gedeeld. Al zijn afgelopen avond natuurlijk al verschillende livestreams en korte filmpjes via media de wereld in geslingerd. Het was wederom een prachtig staaltje werk van moeder natuur! Uiteindelijk blijkt het voorlopig het laatste onweer te zijn geweest: een lange droge zomer volgt met veel hitte. Bijna nergens in Europa komt het t/m eind augustus nog tot onweer van betekenis.

(c) 2022 Wouter van Bernebeek