23/24 juni 2021

Vlakbij een zware EF-3 tornado in Tsjechië

Deze tweedaagse vormt het slotstuk van een intense periode met onweersbuien. Sinds 17/18 juni zijn vrijwel dagelijks delen van West-Europa getroffen door supercellen, waarbij overigens lang niet in elke setup de maximale hoeveelheid potentiële energie werd benut. Afgelopen zondag (20 juni) had Duitsland te maken met een zogenaamde Estofex level 3, maar die buien kwamen door een gebrek aan opwarming totaal niet van de grond. Vandaag en morgen, 23 en 24 juni, gaan we vol voor een storm chase rond het Alpengebied. Een actief thermisch lagedrukgebied ontstaat op de oostflank van een uitzakkende hoogtetrog en dat systeem treuzelt ontzettend. Daardoor is op meerdere dagen kans op buien van het type supercell, zelfs tornado's zijn mogelijk.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route:
23/6: Nijmegen – Stuttgart – Reutlingen – Ulm – Augsburg – München – Landshut
24/6: Deggendorf – Passau – Trebon – Znojmo – Valtice – Wenen – Wels – Nijmegen
 
Landen: Nederland, Duitsland, Tsjechië, Oostenrijk
Afstand: 3200 kilometer

Max gemeten windstoot: 
- km/uur

Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=2Vb78n4U2go 

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Dinsdagmiddag 22 juni 2021. Voor de tweede dag op rij worden o.a. de Duitse deelstaten Baden-Württemberg en Beieren getroffen door zwaar onweer. Ook het Vogezengebergte is al meerdere dagen op rij aan de beurt. Terwijl de overlap overall relatief gematigd is: een maximum van 1500 J/kg aan CAPE en daarover bevindt zich dan 35-40 knopen effectieve windschering. Het zogenaamde evenwicht tussen onstabiliteit en shear blijkt echter perfect en zodoende kunnen cellen zich heel krachtig ontwikkelen. Je ziet veel vaker dat parameters niet bijster extreem hoeven uit te vallen om toch extreme buien te verkrijgen. Verschillende hagelbuien zorgen voor schade en in het Zwarte Woud ontstaat uit één supercell zelfs een laag hagel van meer dan dertig centimeter dik.

De komende 40 tot 48 uur krijgt de heersende convectieve situatie noord van de Alpen opnieuw te maken met intensivering. Vooral donderdag kan een nogal gevaarlijke situatie ontstaan: dan moeten we denken aan een overlap van circa 3000 J/kg CAPE met dik 70kn windschering op 0-7 km en 25-35kn, lokaal zelfs 35-40kn op 0-1 km. Dat is op papier in ieder geval tornado-waardig en dan met name in delen van Beieren. Mogelijk zelfs nog oostelijker richting het noorden van Oostenrijk of Tsjechië. Gecombineerd met de woensdagsetup kan dat een zeer interessante tweedaagse storm chase vormen voor ons. We hebben 's middags even contact met een drietal mensen onderling, want hierop hebben we eigenlijk niet direct gerekend. Bovendien valt dit allemaal middenin coronatijd, dus in geval van een storm chase moeten we eerst allemaal negatief testen. Zonder dat bewijs kom je de meeste landen niet eens in. Laat staan een hotel om te overnachten.

Weerkaart (luchtdruk, T500 en 500 hPa str.) voor donderdag 24 juni 2021 / GFS, Wetter3.de

Weerkaarten (ThetaE 850 hPa/gronddruk en CAPE/LI) voor donderdag 24 juni 2021 (GFS/Wetter3.de)

Dinsdag namiddag besluiten we om ervoor te gaan! Woensdag is het target Zuid-Duitsland, waar exact is overigens nog niet helemaal duidelijk, en donderdagmiddag oostelijker in de regio Regensburg/Passau in Beieren. Maar de optie bestaat wat we genoodzaakt zijn om verder naar het oosten richting Oostenrijk of Tsjechië te reizen. Dat ligt geheel aan hoe de setup van woensdag eindigt. Misschien wel met een flinke hoeveelheid buienrestanten? Nadat we allemaal een negatieve coronatest op papier hebben staan (die is slechts 48 uur geldig, dus zo laat mogelijk gedaan > dinsdagavond om 22.00 uur) kan de chase beginnen. Woensdagochtend rond 10.00 uur vindt het vertrek plaats vanuit Limburg en de eerste regio waar we naartoe willen is Stuttgart. We verwachten namelijk dat boven het Zwarte Woud één of twee forse buien ploffen, die vervolgens met ~55-60 km/uur naar het oosten verplaatsen. CAPE ligt daar vandaag rond 1800 J/kg en de schering loopt in verschillende modellen uiteen van 33 tot ruim 40kn. Dat levert buien van het convectietype sterk georganiseerde multicell en lokaal supercell op. Maar zo intens als de parameters voor donderdag is het nu zeker nog niet. Al om 15.15 uur staan we vlakbij het vliegveld van Stuttgart. Het weerbeeld is vrij zonnig en warm met een graad of 27, dauwpunten liggen aanvankelijk rond 16 graden.

Eerste cumuli met ‘pileus’ bij Stuttgart, 23 juni rond 15.45 uur

In de meest recente modelruns zien we dat de buien ten oosten van Stuttgart moeten ontstaan, grofweg tussen Reutlingen en Ulm. We verplaatsen met dat laatste inzicht nog een kilometer of 70 oostwaarts om daar bij een restaurant even wat eten. Het is voorlopig toch rustig buiten, al vormt zich soms wel wat ondiepe convectie. Met mooie pileus: een zogenaamd ‘kapje’ over de groeiende cumuli!

Niet veel later, omstreeks 17.15 uur, komt een eerste noemenswaardige cell tot ontwikkeling boven het Zwarte Woud. Vrijwel exact op de aangegeven plaats van weermodel Icon-D2. We zitten er zelf ten minste een uur vandaan, maar de verse ploffer komt wel onze kant op. Nauwelijks tien minuten later verlaten wij het restaurant en rijden westwaarts terug richting Stuttgart. Het is hartje avondspits en daarmee niet echt een ideaal moment om stevig door te karren. Om 18.00 uur is duidelijk een couplet zichtbaar op de radarbeelden en de kern (liefst 68dbz) suggereert zware hagel. De eerste flarden van de cell moeten gemakkelijk al zichtbaar zijn, ware het niet dat we een dicht bosgebied passeren over een weg die bovendien door een dal loopt. Het uitzicht is meestal echt nul.

Dan belanden we bij de stad Kirchheim, een goede 20 km zuidoost van Stuttgart. Daar wordt het uitzicht eindelijk beter en gaan we van de snelweg af. De route loopt zuidwaarts richting Reutlingen. Wanneer we door het eerste lokale dorp rijden ‘kruipt’ een arcus van de cell al over de heuvel rechts van ons heen. Dat is veel sneller dan verwacht! Het gevaarte heeft in die korte tijd meerdere lagen gevormd en een fraaie geel-/bruinachtige tint. Eronder wordt een groene neerslagkern zichtbaar.

Eerste blik op de naderende supercell NO van Reutlingen (D), 23 juni rond 18.10 uur

Het dorp biedt meerdere stopmogelijkheden met uitzicht, maar we besluiten door te rijden. Een kleine 6 kilometer verderop ligt namelijk een heuvel met uitzicht op het westen, waar we de cell dan geheel vrij moeten kunnen aanschouwen. Dat blijkt achteraf een kapitale fout te zijn. De stormmotion van deze bui bedraagt namelijk ruim 80 km/uur en eer we op locatie arriveren, zijn zowel de kleurrijke arcus als het couplet allang voorbij getrokken. Het dorp Owen waar we nauwelijks tien minuten geleden doorheen reden, wordt nu getroffen door een intense hagelkern. Er ontstaat een lange file door veroorzaakte schade. Zodoende wordt terugrijden om er opnieuw vooruit te komen meteen onmogelijk.

Foto vanuit de auto bij het dorp Owen, zuidoost van Stuttgart, 23 juni 2021 om 18.15 uur

Bovenstaande foto weet ik vanuit het passagiersraampje te maken tijdens onze rit omhoog. De groenachtige hagelkern is prachtig zichtbaar rechts onder de monsterlijke arcus, die even later het dorp zou treffen waar we juist doorheen reden. Het kleurenpalet is bijzonder intens en je kunt je nauwelijks voorstellen dat we hiervoor niet eerder gestopt zijn. Wellicht teveel focus op die paar bomen in het landschap. Daardoor was het uitzicht inderdaad niet perfect, maar als zo’n gevaarte recht op je af komt is dat helemaal geen probleem. Gelukkig heb ik deze opname nog redelijk scherp weten te maken.

We moeten nu helemaal via de westzijde omrijden en raken op een bepaald moment de cell zelfs volledig kwijt. Uiteindelijk zouden we hem nooit meer terugzien. Ondanks dat de locatie eigenlijk tot op de kilometer klopte, hebben we onszelf de das omgedaan door dóór te rijden waar dat nooit had gemogen. Je leert ervan, maar tis wel een harde les.

Nieuwe onweersbuien zijn in ontwikkeling richting Ulm en verder naar het oosten in Beieren. Via autobahn 8 rijden we naar Augsburg en daarna omgeving München, waar verschillende actieve multicellen in de late avond passeren. De laatste cell uit een reeks is een bow-achtig systeem met zware windstoten. Helaas zijn vanaf onze locatie geen metingen mogelijk, maar boven de 80 km/uur ligt het zeker. Qua structuur is het allemaal aan de magere kant: de bow wordt wel geflankeerd door een shelfcloud, maar die ligt half verscholen in lagere bewolking. Het loopt al ruim na middernacht wanneer we langs een plaatselijke waterplas noord van München nog enkele bliksemfoto’s kunnen schieten. Overigens evenmin heel spectaculair. Daarna zoeken we een hotel op bij de plaats Landshut en intussen volgen alvast de eerste voorbereidingen op de storm chase van donderdag. En dat die setup een stuk oostelijker uitvalt dan voorzien lijkt een zekerheidje.

Bliksemfoto noordoost van München, 24 juni 2021 rond 01.15 uur

Eenmaal op de hotelkamer zien we dat Estofex een ‘level 3’ heeft uitgegeven door de regio waar we momenteel al tegenaan zitten. In de forecast worden met name het risico op hagel en zeer zware windstoten aangeduid. Maar ook een enkele tornado behoort absoluut tot de mogelijkheden. Het middelpunt van de aandachtszone ligt rondom het drielandenpunt van Duitsland, Oostenrijk en Tsjechië. Wij vermoeden echter dat de meest forse buien oostelijker uitkomen. Met het oog op de actuele positie van het lagedrukgebied en de grootschalige bewolking halverwege de nacht moeten we wellicht nog uren rijden.

Estofex forecast voor donderdag 24 juni 2021

De volgende ochtend is het tot onze grote verbazing vrij zonnig. Buienrestanten zijn snel verdwenen met over een grote regio strakblauwe luchten. Wellicht komt het dan toch goed in dit gebied! Weermodellen laten het momenteel voor in Tsjechië gebeuren, waar een trein met supercellen wordt berekend. GFS komt nog altijd met een overlap van ruim 3000 J/kg CAPE en 60-70kn diepe schering, onder invloed van een krachtige low level jet. Rond 12.00 uur lopen we naar buiten en dan valt direct iets op: ondanks de zonneschijn is het totaal niet warm buiten. Misschien krap 22 graden. Er staat ook een matige zuid- tot zuidwestenwind, terwijl de windrichting oostelijk moet zijn. Het thermisch lagedrukgebied is ons duidelijk al gepasseerd. Dat maakt de situatie meteen tamelijk ingewikkeld.

SCP (Supercell Comp. Parameter) voor donderdagavond 24 juni 2021, 18z/20u (GFS/WXcharts)

Eerst treffen we een splitting supercell in de buurt van Trebon, in het zuiden van Tsjechië. De rightmover hangt buiten bereik, maar we krijgen met de leftmover te maken. Die levert een zware hagelbui op met stenen van 4-5 centimeter doorsnede. Tijdens deze kern ontstaan een paar ondiepe dutsen in ons autodak, maar de schade valt opvallend genoeg mee. Enorm veel blad hagelt van de bomen en de weg is volledig wit. We maken snel wat plaatjes (en vooral filmmateriaal, zie de link naar Youtube) en daarna rijden we door naar het oosten.

Hagelstenen (max 4-5 cm doorsnede) bij Trebon, Tsjechië, 24 juni rond 16.20 uur

Een uurtje later komen we aan in het zuidoosten van Tsjechië en dan wordt het wegennet wel langzaam iets minder. Er heeft zich tussen 16.30 en 17.15 uur een treintje met drie krachtig ontwikkelde supercellen gevormd, waarvan de meest noordelijke het dichtst in onze buurt hangt. Die onderscheppen we eerst. Dit betreft een classic supercell met een fraaie schotel, maar wel tamelijk high based ontwikkeld. Het gebied waar we ons bevinden is niet vreselijk warm meer en daar heeft de bui zichtbaar last van. Even verderop aanschouwen we de kleine wallcloud nog even. Daarna rijden we verder richting de grote stad Brno.

Classic supercell noordwest van Znojmo, Tsjechië, 24 juni om 17.30 uur

Tijdens het fotograferen van deze supercell, vielen ons al enkele luide dreunen op die van heel ver leken te komen. Dit werd veroorzaakt door de voorste supercell in de rij, actueel zuid van Brno gelegen. Onderweg zien we tot tweemaal toe (!) zelfs een plusser uit de kaarsrecht opstaande stijgstroom schieten. Dat is een ongekend heftige bui geworden. En ZZW van ons hangt nog zo’n gevaarte, waarvan het aambeeld reeds flinke bollen mammatus bevat. Omdat we de meest oostelijke cell helaas niet meer kunnen halen is de keuze eenvoudig: we rijden wel nog een eind door, maar pakken uiteindelijk de westelijke supercell van deze twee. Het oostelijke geval verplaatst zich serieus snel en begeeft zich nu helemaal naar de grens met Hongarije, richting de stad Hodonín. Tegen 18.45 uur naderen we de snelweg Brno-Wenen en zien we op de radar dat de voorstade supercell een overduidelijke hook-echo heeft gevormd. Dit kan er zomaar eentje worden! Wat niet veel later wordt bevestigd…

Radarbeeld met hook-echo, ca 20 km west van Hodonín (Tsjechië), 24 juni om 18.50 uur (bron: radar bourky.cz)

We overwegen nog even een poging te doen, maar het kan niet. Eer we ter hoogte van deze supercell rijden komen we middenin de zware hagelkern terecht, terwijl de hook zich dan al zowat in Hongarije bevindt. We kiezen voor de ‘veilige’ optie: het onderscheppen van de andere supercell die uit het westen nadert en vrijwel hetzelfde pad volgt als zijn voorganger. Daar bevindt zich momenteel geen hook-echo op, maar wel een fors couplet.

Pal op de grens met Oostenrijk komt de supercell in beeld. En wat voor één! Vanuit onze auto krijgen we al zicht op een enorme ‘voet’ onder de meso, die visueel zelfs lijkt rond te draaien. Er mag dan geen hook zichtbaar zijn, maar dit is enorm indrukwekkend. Intussen gaat de zon bijna onder en krijgt het hele schouwspel een gouden tintje. We rijden snel een heuvel op en gaan daar tussen de akkers staan voor datgene wat eraan komt.

Tegen die tijd is de enorme wallcloud al volledig zichtbaar. Een zogenaamde inflowtail, een lange en smalle band bewolking waar de cell als het ware zijn energie naar binnen zuigt, reikt tot wel 25-30 km ver op de zuidoostzijde van de wall. Terwijl ik mijn eerste camera op statief zet schiet een CG+ dwars voor de rechterkant van de wallcloud heen de grond in. Hij staat wel op onze live stream, maar helaas niet op foto of film. Au! Het spektakel van structuur en kleuren maakt echter vrijwel alles goed in de minuten daarna.

Supercell met enorme inflowtail rechts, grens Oostenrijk-Tsjechië, 24 juni 2021 rond 20.20 uur

Naderende supercell vlak voor zonsondergang, grens Oostenrijk-Tsjechië, 24 juni 2021 om 20.27 uur

De HP supercell van exact een week geleden in België was superfraai, maar dit spant qua intensiteit echt de kroon! De kleuren maken het plaatje compleet en intussen schieten nog enkele blikseminslagen ver achter de wallcloud in. Vanuit weerkundig oogpunt is vooral de enorme inflowtail echt een bijzonder staaltje werk van de natuur. Wat een power. Hiermee komen we op twee honderd procent Amerikaans aandoende buien in amper een week tijd. Dat mag voor West-/Centraal-Europese begrippen best bijzonder genoemd worden.

Geleidelijk aan nadert de cell onze locatie en neemt de structuur wel ietsje af. De wallcloud komt ook meer en meer los te staan van de stijgstroom erboven, al draait het hele zaakje nog steeds behoorlijk snel rond. Aan de achterzijde lijkt af en toe een funnel te ontwikkelen, maar dat duurt meestal maar een paar seconden. Deze cell lijkt in ieder geval niet meer in staat om een tornado te vormen. Dat blijkt de supercell 30 kilometer verderop wél.

Omstreeks 20.40 uur bereiken ons de eerste berichten dat uitgerekend de stad Hodonín, die we al eerder in de vluchtigheid hadden genoemd, getroffen is door een zware tornado. Dus toch die hook-echo op de radar die in een iets later stadium zo heftig heeft uitgehaald. Uiteindelijk blijkt het om een high end EF3 tornado te gaan met windsnelheden tot misschien wel 270 km/uur. Mogelijk is zelfs even het EF4 stadium bereikt. Talloze huizen zijn verwoest, er is sprake van honderden geworden en helaas ook dodelijke slachtoffers. Waren we iets eerder geweest, hadden we zeer zeker voor die cell gekozen en dan weet je nooit hoe de situatie geëindigd zou zijn. Nu is het een minuut of twintig rijden naar Hodonín, maar gezien de aard van de tornadoschade en het feit dat overal al hulpdiensten aanwezig zijn, besluiten we niet te gaan kijken. Je weet tenslotte nooit hoeveel ellende en leed je bij zo’n event aantreft. In dit geval zou dat aanzienlijk zijn geweest. De potentie is maximaal benut. Niet in het eerder aangewezen doelgebied, maar zeker 100-150 km verder naar het oosten. Dat de tornado toevallig precies een grotere stad raakt is een bizarre speling van het lot.

Google maps weergave van Hodonín in Tsjechië, na passage van de tornado, 24 juni 2021 rond 21 uur

Na een intense stormjacht met een bijzonder treurig einde even verderop, eindigen we zelf bij een Oostenrijks kasteeltje tegen een bergwand. Erboven is nog wat mammatus zichtbaar met het licht van de ondergaande zon. We zijn inmiddels meer dan 8 uur vrijwel non-stop aan het rijden, maar op zich valt de vermoeidheid nog wel mee. Momenteel lopen we ook nog vol door op adrenaline van de zojuist onderschepte supercell.

Zonsondergang aan de achterzijde van de supercell, noordwest van Wenen, 24 juni om 21.10 uur

Spoedig komen we echter voor een volgende lastige keuze te staan. Onze coronatesten zijn namelijk verlopen en een nieuwe hier doen lukt niet meer, daarvoor is het te laat. Dan blijven er twee opties over: of een nachtje in onze auto ‘slapen’, of we doen helemaal gek en rijden vanuit hier in één adem ruim 9 uur door naar huis. Het klinkt nogal heftig, maar we gaan voor de trip huiswaarts. Dwars door Duitsland schiet dat namelijk flink op. Omstreeks 05.30 uur in de ochtend, wanneer het eerste zonlicht alweer vrolijk de lucht kleurt en we ruim 3200 km in 42 uur (!) tijd verder zijn, komen we aan in Noord-Limburg. Het is een even bijzondere als erg vermoeiende tweedaagse chase geweest, waarin zeker niet alles feilloos verliep. Daar kijken we later wel op terug. Nu eerst lekker slapen en daarna alle beelden en ervaringen delen die zijn opgedaan.

(c) 2021 Wouter van Bernebeek