Op deze pagina is een bijzondere weersituatie beschreven waar ik een storm chase op heb uitgevoerd. Een overzicht van de meest gelezen verslagen kun je hier vinden; de subkopjes in het menu tonen alle data waarvan een chaseverslag te bekijken is.
Kijk hier voor uitleg over gebruikte termen
4 juni 2019
Schade door verschillende tornado’s
We hebben een fris en onweersarm voorjaar achter de rug. April leverde nog één of twee redelijke dagen op op convectief gebied, maar mei bracht eigenlijk niets aan zomers onweer en was bovendien bijna anderhalve graad te koud. Juni moet dit buienseizoen kleur geven. Zoals we vaker zien vindt de omslag naar warm en onstabiel weer ergens begin juni plaats. Al dagen komen de weermodellen met een serie intense onweerskansen tussen grofweg 4 en 7 juni: in een diepe zuidelijke stroming ontstaan meerdere lagedrukgebieden in de zeer warme lucht, waarbij vaak interactie met de jet plaatsvindt. Niet alleen bij ons kan dat leiden tot fors onweer, maar ook zeker in de landen rondom ons heen. Het lijken voor de Benelux zelfs de eerste écht dynamische onweerskansen sinds juni 2016 (!) te worden. Alle aanleiding dus om op pad te gaan.
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Routes: Nijmegen – Gent – Aalst – Antwerpen – Turnhout – Eindhoven – Nettetal – Nijmegen
Landen: Nederland, België, Duitsland
Afstand: 800 kilometer
Max gemeten windstoot:
120 km/uur (schatting)
Link Youtube video:
https://www.youtube.com/watch?v=exX0C47XI4Q
- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Afgelopen avond (2 juni) is sprake geweest van het eerste onweer, al was dat niet bijzonder krachtig ontwikkeld. Een multicell koerste toen vanaf Brabant over het noorden van Limburg richting Dortmund en leverde me enkele aardige CG-plaatjes op. Momenteel is het maandag namiddag en de kaarten voor met name morgenavond (dinsdag 4 juni) ogen uitermate extreem op dynamisch vlak. Een kleinschalig thermisch lagedrukgebied moet overdag in de warme lucht boven Frankrijk ontstaan, waar momenteel een bult onstabiliteit (tot ruim 2500 J/kg CAPE) aanwezig is. Een krachtige low level jet die over het laag komt te liggen maakt het juist een potentieel linke setup. Op geringe hoogte in de atmosfeer komt zeer veel wind te staan: op 925 hPa (~700 meter) wordt de steady windsnelheid ruim 90 km/uur en op het 850 hPa vlak (dat is ca 1500 meter) zelfs meer dan 120 km/uur. Bovendien vindt aan de voorzijde van een thermische vore een sterke draaiing van de windrichting plaats in de onderste één tot anderhalve kilometer. Boven Nederland is dan sprake van 1700-2000 J/kg aan CAPE met daarbij een diepe windschering van 60-70kn (0-7 km) en een low level shear rond de 35kn (op 0-1 km). Het samenvallen van deze ingrediënten kunnen ervoor zorgen dat niet alleen zware onweersbuien ontstaan, maar dat zelfs tornado's tot de mogelijkheden kunnen behoren. Dit wordt overigens niet als dusdanig door weerbedrijven naar buiten gebracht, maar de kans is er absoluut. Dergelijk dynamische situaties komen we niet zo vaak tegen in onze contreien.
Weerkaarten KNMI & GFS (Wetter3.de) voor dinsdagavond 4 juni 2019
Zelf twijfelen we heel sterk tussen verschillende targets. Het Vogezengebergte in Frankrijk is een eerste optie, maar het risico bestaat dat de buien daar pas oost van ontstaan in een later stadium. Eenmaal erachter kunnen we niet meer aan de warme oostzijde komen. Dan zou juist het Rijndal een prima regio zijn om onweer vanuit de Vogezen op te pikken. We hebben daar al goede ervaringen mee, bijvoorbeeld tijdens de storm chase op 13 mei 2015 bij Freiburg. Onzekerheid blijft echter tot de dag zelf bestaan. In de ochtend van dinsdag 6 augustus lijkt ook de Rijndal-optie echter van tafel. Nieuwste modelruns laten de hoogtetrog iets eerder erin komen, maar daardoor vindt de meest krachtige buienontwikkeling nog wat verder oostwaarts plaats. Dat zou nu pal op het Zwarte Woud zijn en die buien verplaatsen zich dan met ca 50-55 km/uur oostwaarts richting de omgeving van o.a. Stuttgart en Ulm. Die regio heeft net wat minder windschering, maar alsnog voldoende om tot het convectietype van supercell te komen. We besluiten vandaag eerst richting het Duitse Karlsruhe te rijden en vanuit daar kunnen we alsnog een keuze maken tussen het Rijndal of de oostzijde van het Zwarte Woud.
Radarsimulatie + updraft velocity van WRF voor dinsdagavond 4 juni 18z en 21z (20 en 23u) – Modellzentrale.de
Met het oog op de vertraging van het onweer, besluiten wij niet in Nederland af te wachten tot de buien vanavond laat een keer arriveren. We gaan richting het centrum van België om daar de eerste cellen op te pikken, waarschijnlijk ergens in de omgeving van Brussel. Vanwege alle verkeersdrukte overigens wel pas na de spits. Omstreeks 19.45 uur staan we op locatie west van Brussel, waar een tweetal leftmovers (van zojuist gesplitte supercellen) afbuigt richting westelijk Vlaanderen. We moeten ons helemaal naar de omgeving van Gent/Deinze verplaatsen om deze buien te onderscheppen. De eerste, meest noordelijke cell is niet al te interessant. Er hangt wel een heel klein 'schoteltje' op de westkant van de bui, maar echt structuurrijk is het niet. Ook qua onweer valt deze bui vies tegen.
Tijdens de 15 minuten durende passage vanaf onze locatie weten we slechts twee crawlers te spotten achterin de neerslagkern. Dan arriveert vanuit het zuiden de tweede cell. Die is al van een ander kaliber! Dit onweer is eveneens supercellulair ontwikkeld, maar veel agressiever met verschillende blikseminslagen (al ver voor de neerslag uit) en ook een angstaanjagende arcus op de voorzijde. Dat 'angstaanjagende' komt overigens niet de grootte van de kraag, maar met name de kleur. Er zitten wat groentinten in en de basis is ontzettend donker. Wanneer het onweer ons nadert is het net of de duisternis spontaan invalt. Om het zover te laten komen moeten we overigens wel eerst een stukje noordwaarts verplaatsen, anders zouden we tegen de verkeerde zijde van de bui kijken.
Radarbeeld 19.20u met onze locatie (Weerplaza)
Eerste kleine supercell in de buurt van Aalst, tussen Brussel en Gent, 4 juni rond 19.50 uur
Tweede supercell in hetzelfde gebied (België), dinsdag 4 juni rond 20.30 uur
Om te voorkomen dat grote hagelstenen ons treffen, rijden we voor passage van de neerslagkern alweer op de snelweg. Onze chase vervolgt zich terug oostwaarts richting Antwerpen en vanaf daar nemen we de snelweg naar Eindhoven. De meest intense buien vormen zich nu namelijk richting de warme oostzijde van het front. Het is reeds 22.00 uur geweest en de zon is zojuist ondergegaan. In Brabant en Limburg is het nog steeds bijna 30 graden, dus op het eerste oog ruim voldoende voeding voor sterk ontwikkeld onweer. De (low level) jet komt duidelijk meer en meer erin: dat is prima te herleiden naar de steeds hogere stormmotion (op een bepaald moment halen verscheidene buien snelheden van meer dan 80 km/uur) en ook staan nieuwe stijgstroompjes direct helemaal schuin. Dat was enkele uren geleden absoluut niet het geval.
KNMI radarbeeld van dinsdagavond 4 juni 2019 om 21.45: het onweer heeft zich tot één lijn gevormd
Door die toename van de treksnelheid komen we zelf ook steeds meer in de problemen. Een zeer actief cluster met onweersbuien vanuit de regio Namen rukt noordwaarts op en ligt binnen drie kwartier al tegen de grens van Brabant. Binnen dat clustert bevinden zich meerdere embedded supercellen met zwaar onweer en (volgens de radar) downburstachtige verschijnselen. Dat wordt bevestigt door schademeldingen vanuit het veld. Uit meerdere Belgische plaatsen komen spoedig beelden binnen van forse stormschade dat is veroorzaakt door dit buiengebied. Deze zone is echter zo razendsnel en inmiddels ook deels outflow-dominant, dat we er in de regio Eindhoven niet meer aan kunnen ontkomen. Boven ons hoofd ploft rond 22.20 uur aan de voorkant van het buiengebied een nieuwe cell, die een enorme downburst teweeg brengt pal naast ons.
Takken vliegen horizontaal over de weg en in de verte zien we één of twee bomen tegen de vlakte gaan. Vrachtwagens voor ons schommelen heen en weer, maar blijven voor zover wij kunnen waarnemen wel overeind. Het beetje daglicht dat de grond nog bereikt laat de lucht helemaal groenachtig kleuren. De bliksemfrequentie haalt aantallen van 90 tot 120 ontladingen per minuut, maar wel voornamelijk als IC (Intra Cloud). Dan verschijnen geheel in de verte knippende lampen van voertuigen op aan onze zijde van de snelweg. We bevinden ons met twee auto's op de ring van Eindhoven, achter elkaar rijdend. Ik zit op dat moment in de achterste auto. De auto met mede chasers voor ons maakt ineens een enorme zwieper naar links, zomaar uit het niets. Meteen trappen wij op de rem. Wat blijkt: er is een enorme boom omgewaaid en die ligt recht over de rechterrijstrook en de vluchtstrook heen. Een kleine tiental auto's en vrachtwagens hebben die boom geraakt en staan stil achter de boom op de vluchtstrook; één voertuig lijkt zichzelf zelfs aardig te pletter te hebben gereden tegen de boomstam.
Radarbeeld (DWD) van de embedded supercell bij Eindhoven
Stoppen is onder deze omstandigheden absoluut geen optie. Omdat achter ons al blauwe lichten zichtbaar worden van politie en ambulance, bellen we zelf niet het noodnummer. Enkele minuten later wordt de weg afgesloten omdat er schijnbaar nipt achter ons nog veel meer bomen zijn gesneuveld. Vermoedelijk heeft deze valwind windsnelheden veroorzaakt ver boven de 110 km/uur. We kunnen zelfs niet geheel uitsluiten dat zich ergens een tornado heeft voorgedaan, maar sluitend bewijs is daarvoor uiteraard niet.
Omdat we nu zelfs middenin het al langer levende buiencluster terecht komen lopen we veel vertraging op. Het duurt meer dan een uur eer we de hele ring van Eindhoven hebben gehad, waar je normaliter in 13 tot 15 minuten doorheen bent. De voorzijde van het buiengebied ligt dan al bij Nijmegen, ook daar weer met vorming van nieuwe geclusterde cellen op de warme noordoostzijde. Waarvan één cell er overigens wel prominent uit lijkt te springen: dat is eveneens een embedded supercell die nipt zuidwest van Nijmegen is ontstaan en nogal sterk afbuigt naar het noordoosten richting Twente. Uiteraard halen we dat nooit meer vanuit onze positie, dus we besteden daar nu verder weinig aandacht aan. Wij rijden door via Venlo richting het Ruhrgebied om nog wat onweer te onderscheppen, maar de meest intense cellen zijn al uit de regio verdwenen. Tussen Nettetal en Düsseldorf volgt nog een bliksemplaatje en daarna was het wel einde verhaal was deze chase betreft. Tegen middernacht rijden we terug huiswaarts.
Bliksemfoto in Duitsland nabij het Ruhrgebied, 4 juni rond 23.50 uur
Het slot van deze storm chase blijkt achteraf niet te gelden voor de schade van deze setup. De 'opvallende' onweersbui die bij Nijmegen ontstond, blijkt een zware tornado te hebben veroorzaakt. Dus toch! 's Nachts komen bij mij al enkele berichten binnen dat er zoveel schade is veroorzaakt in o.a. het centrum van Nijmegen en bij Lent, maar je bent sterk geneigd te denken dat ook daar de oorzaak een downburst is geweest. Het wemelde in die cellen namelijk van de valwinden. De supercell bij Nijmegen was echter anders: die meso bleef vrij langdurig relatief geïsoleerd en kon zich zodoende gedurende flinke tijd handhaven. De tornado die deze supercell heeft veroorzaakt is vermoedelijk zelfs meer dan 50 minuten (!) aan de grond geweest. Op verschillende plekken bij Nijmegen, Lent, Oosterhout, Rheden, nabij de Posbank en op enkele locaties in Twente heeft de tornado huisgehouden. De schade aan natuurgebieden, maar ook zeker aan gebouwen, is her en der zeer stevig. Nadien wordt de tornado ingeschaald op EF-2 met windsnelheden tot maximaal circa 210 km/uur.
De volgende dag is het enige tijd rustig weer. Ik maak een ommetje langs enkele gebieden waar de tornado vermoedelijk is gepasseerd. In Nijmegen weet ik een aantal verschillende coördinaten met schade vast te leggen en warempel: op de kaart valt dit schadepatroon vrijwel exact een strook uit dwars door Nijmegen heen. Er vanuit gaande dat de slurf bij de wijk Hatert (in zuidwestelijk Nijmegen) voor het eerst de grond heeft geraakt. Nadat ik een stuk of vijf locaties met schade heb genoteerd en gefotografeerd, besluit ik terug naar huis te gaan. Omdat er een nogal lange file op de A73 staat, neem ik een sluiproute door de bossen binnendoor via het natuurgebied Hatertse vennen. Wat ik daar volkomen onverwachts tref tart elke beschrijving.
Werkelijk van de één op de andere meter nauwkeurig ligt een volledig bosperceel tegen de vlakte. Geen boom staat meer overeind; een gedeelte is van de stam gedraaid, een ander deel halverwege afgebroken of ontworteld. In dit stuk natuur stonden enkele bomen (o.a. eiken) die tegen de 100 jaar liepen. Al mijn hele leven kom ik in dit natuurgebied, maar zoiets zien zó dichtbij huis is echt ongekend.
De bomen zijn overigens al voor een groot deel aan de kant van de weg gelegd. Het schadespoor langs deze weg waar de bomen zijn geveld is iets meer dan honderd meter breed. Als ik Google Maps erbij pak, valt meteen op dat deze schade vrijwel exact in het verlengde ligt van de omgewaaide bomen in Hatert. De tornado blijkt dus al veel eerder aan de grond te zijn gekomen... en niet zo'n beetje ook.
Locatiekaart met eigen schadewaarnemingen (12) van de tornado, zuidwest van Nijmegen, 4/5 juni 2019
(Google Maps)
Zware schade door de nachtelijke tornado, zuidwest van Nijmegen, 5 juni ‘s middags
Dan valt mijn oog zo'n 400 meter verderop op een soort 'gat' in het bos. Alsof er een hap uit is genomen. Tussen het bosperceel waar ik nu sta en het volgende stuk bos, is een vrij groot open veld gelegen. De tornado is waarschijnlijk boven de vennen ontstaan (daar blijkt de eerste boom te liggen) en daarna door een eerste stuk bos getrokken. Het schadespoor is daar echter maar een meter of 20-25 breed. Ook lang niet alle bomen zijn hier geveld, maar ongeveer 45-50% heeft schade. Vervolgens moet de tornado precies door het weiland zijn getrokken, maar kon daar uiteraard geen schade aanrichten. Daarna werd het tweede bosperceel langs de weg veel zwaarder getroffen: daar bleef geen enkele boom meer overeind staan en ook aan de overkant van de weg ligt vrijwel alles plat. Misschien heeft de tornado snelheid kunnen maken in het open stuk en kon daar mogelijk ook flink in omvang groeien, vlak voordat hij het bosgebied raakte? We zullen het nooit exact weten. Wel duidelijk is dat hier windsnelheden van minstens 170-200 km/uur moeten zijn opgetreden om tot deze schade te komen. Ik loop een rondje dwars door het gebied en de bomen liggen in alle richtingen, klassiek het schadepatroon van een tornado. Enkele exemplaren zijn zelfs een tiental meter bij de stam waar ze bij horen vandaan geslingerd.
Meer schade door de tornado in de Hatertse Vennen bij Nijmegen (5 juni 2019)
Daarna spreek ik de bewoner van een boerderij die enkele honderden meters verderop staat. Hij had op mijn shirt 'storm chaser' zien staan en wil graag zijn verhaal doen. De tornado is omstreeks 00.35 uur bij deze mensen langs de woning getrokken, maar gelukkig heeft dat niet meer dan enkele afgewaaide dakpannen opgeleverd. Er was echter een oorverdovend geraas hoorbaar even verderop. Het geluid wordt vergeleken met een laag overkomend vliegtuig. Ze hadden in eerste instantie geen idee wat er was gebeurd, tot ze de enorme schade bij daglicht zagen. Deze mensen hebben ontiegelijk veel mazzel gehad dat de tornado niet een 200 meter zuidelijkere koers aanhield, want was van deze boerderij in het slechtste scenario niet zo veel meer overgebleven. Gelukkig reden er ook geen auto's op het moment van passage. Talloze grote bomen werden binnen luttele seconden over de weg geworpen, wat normaal gesproken altijd tot slachtoffers geleid zou hebben. Het late tijdstip heeft hier zeker voordelig aan bijgedragen. Datzelfde geldt voor het bijzonder lage aantal verwondingen verder noordwaarts in het pad van de tornado. Deze hoos heeft meerdere dorpen en zelfs grote steden aangedaan en dat daarbij nauwelijks drie lichtgewonden vallen mag echt een wonder genoemd worden. Enkele uren eerder met meer mensen op straat had zoiets altijd slechter uitgepakt. Geluk bij een ongeluk dus!
Voor ons persoonlijk was deze chase er eentje met veel gevaarlijke omstandigheden, maar weinig noemenswaardig beeldmateriaal. Dat geldt overigens even zo goed voor de meeste andere teams. Dinsdag 4 juni 2019 staat tot op de dag van vandaag te boek als een uiterst dynamische situatie met veel schade en fotografisch weinig hoogstandjes. Uiteindelijk blijkt de tornado tussen Nijmegen en Twente absoluut niet op zichzelf te staan: die nacht komen vermoedelijk nog vijf tot zeven (!) andere tornado's elders in het land aan de grond. Daarbij gaat het om veel kleinere exemplaren die vaak hooguit enkele minuten leefden, maar genoeg schade konden veroorzaken. In Friesland werd hierbij ook een dorpje getroffen. Qua bliksem werden dik 100.000 (!) ontladingen geregistreerd.
Bliksemdetectie van 4 juni 2019 (KNMI)
Wat nou als deze weersituatie op het oorspronkelijk verwachte tijdstip had plaatsgevonden, dus eind van de middag en eerste helft avond? Dat weten we nu natuurlijk nooit zeker, maar de kans is best aanwezig dat zich in dat scenario meer zwaardere tornado's hadden gevormd. De omstandigheden waren dan gewoon aanzienlijk gunstiger geweest voor het ontwikkelen van supercellen evenals voor tornado's. Het aandeel windschering was namelijk ongeveer gelijk gebleven, maar er zou fors meer warmte en CAPE voor handen zijn. Dat nu midden in de nacht al sprake was van zoveel individuele tornado's is voor Nederlandse begrippen echt uitzonderlijk. Het toont de extreme dynamiek van die dag, of beter gezegd: van die nacht. We zijn niet voor het eerst goed weggekomen.
Dit storm chaseverslag in PDF-formaat:
(c) 2019 Wouter van Bernebeek