20 oktober 2013

Kleine supercell met tornado boven Brabant

Het onweersseizoen van 2013 is karig verlopen met weinig noemenswaardige convectie. Pas in de laatste dagen van juli en begin augustus volgden een paar verdwaalde forsere onweersbuien, soms van het type supercell. Zelfs vandaag op 20 oktober zijn tijdens de avonduren enkele krachtig ontwikkelde cellen mogelijk. Er is relatief veel cape en shear beschikbaar, al oogt de timing van een thermische vore wel wat laat. Voor Nederland valt de setup mogelijk te laat. Maar we zijn zeker bereid tot een storm chase binnen een straal van circa 150-200 kilometer.

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

Route: Malden – Ewijk – Druten – Wamel – Nijmegen – Malden
Landen: Nederland
Afstand: 100 kilometer

Max gemeten windstoot:
55 km/uur

Link Youtube video:  -

- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -

We zitten middenin een dynamische maand op weergebied, waar het jaar tot nu toe juist vrij rustig is verlopen. Oktober startte met regionaal zomerse temperaturen, gevolgd door een ware zondvloed aan regen. Met name op 12 en 13 oktober kwam het tot ongekend zware regenval: in het westen viel lokaal 150 mm regen binnen twee dagen tijd. Dat zorgde voor flinke overlast. Na enkele rustige dagen komen we vandaag in een diepe zuidelijke stroming terecht. Daarin mist de warmste luchtsoort ons weliswaar (er worden maxima verwacht rond 19 graden), maar de atmosfeer wordt wel behoorlijk onstabiel. Een brede hoogtetrog bereikt ons met een voor de tijd van het jaar zeer koude bovenlucht. Bovendien wordt deze ‘warme sector’ van de depressie gekenmerkt door een krachtige bovenwind. Ofwel: er is een flinke hoeveelheid windschering aanwezig. Dat kan buien extra dynamisch maken.

De buiensituatie van vandaag oogt overigens niet heel groots. CAPE reikt weliswaar tot circa 1200 J/kg, maar er ligt een behoorlijk stevige inversie (cap) die buienvorming grotendeels zal tegenhouden. Eventuele buien zullen in ieder geval zeer plaatselijk van aard zijn. Het is echter niet uitgesloten dat een enkele cell zich toch goed weet te ontwikkelen. Dan kan geprofiteerd worden van de aanwezige onstabiliteit én circa 55kn windschering (op 0-6 km). Daarbij vindt in de onderste twee kilometer vrij sterke richtingsschering (zie de kaart hieronder) plaats. Bij buienvorming van de grond spreken we dan vrij snel van het convectietype supercell. Boven België lijkt de kans op onweer groter en wellicht dat een bui zo noordelijk opstoomt dat met name Brabant ook nog daarmee te maken krijgt.

Analyse parameters (CAPE + windrichting en -snelheid per 10m/850hp/500hp/300hp), weermodel GFS

Overdag is het lange tijd tamelijk bewolkt en fris weer met temperaturen rond 17 graden. Later komt de zuidelijke helft wat dieper in de warme luchtsoort terecht en stijgt het kwik daar nog lokaal naar 20-21 graden, maar daarmee is de convectietemperatuur niet bereikt. Zoals verwacht wordt het in België warmer: lokaal tot 23 graden en daar zou dan wel een bui kunnen ontstaan die vanaf de grond gevoed wordt. Ten zuiden van Gent gebeurt dat rond 16.45 uur, al is dat aanvankelijk een erg kleine pruttel die nauwelijks onweer produceert. Behalve deze ene cell gebeurt er helemaal niets: alle overige (ondiepe) convectie stort direct na initiatie weer in. Dat hoeft echter niet slecht te zijn. Wanneer die ene onweersbui boven Vlaanderen zich goed zou organiseren en verder geen nieuwe cellen vormen, heeft deze bui alle potentie en energie voor zichzelf.

En zo geschiedde. Een kleine intense pit op de radar (veelal 62-66dbz) zet zich fraai op de zuidkant van het plukje buiige regen af en houdt daar enkele uren stand. Niet alleen tot in Brabant, maar zelfs voorbij de grote rivieren. Wanneer de bui ten westen van Den Bosch (bij Rosmalen) hangt is de bliksemfrequent op z’n hoogst met circa 10 ontladingen per minuut. Rond die periode ontwikkelt zich ook een forse wallcloud, waaruit zelfs even een tornado omlaag komt. Dit veroorzaakt wat beperkte windschade in de vorm van omgewaaide bomen en her en der wat afgewaaide dakpannen. Op een minimalistisch buitje van nauwelijks 5-6 kilometer doorsnede! Het tekent de enorme hoeveelheid windschering in deze situatie. In een iets later stadium veroorzaakt dit ook nog eens indrukwekkende structuren.

Radarbeeld van 20 oktober 2013 om 19.20 uur l.t., met boven Brabant de kleine supercell. Bron: KMI

Rond 18.40 uur steekt de kleinschalige supercell de grens met Nederland over en maakt geen enkele aanstalte om intensiteit te minderen. Ik besluit de auto in te stappen en de Betuwe in te rijden, richting Tiel/Dreumel. Maar blijf wel ten zuiden van de Maas, want dat levert meer uitvalswegen naar het zuiden op. De cell is namelijk nogal aan het rightmoven en misschien moet ik uiteindelijk verder zuidwaarts verplaatsen.

Doordat de onweersbui volledig geïsoleerd ligt zijn de eerste weerlichten bij Nijmegen direct zichtbaar. Dan bedraagt de afstand tot de bui nog minstens 80 km. Wanneer ik tegen 19.15 uur in de Betuwe arriveer en een standpunt inneem tussen de dorpen Druten en Wamel, ligt de supercell bij Rosmalen en verplaatst richting Zaltbommel. Hemelsbreed is dat amper 15 kilometer verderop. Mijn uitzicht is fenomenaal. Sterker nog: dit piepkleine buitje zorgt voor mijn dikste supercell structuur tot nu toe ooit in Nederland! Ik kan nauwelijks geloven wat er eigenlijk boven het landschap zichtbaar wordt. Een enorme stapel ‘pannenkoeken’ hangt bovenop elkaar geschoven pal op de zuidoostkant van de cell. Ik heb wel weerlicht nodig om tot goede beelden te komen, want de zon is uiteraard allang onder in deze tijd van het jaar. Blikseminslagen zie ik overigens niet, de ontladingen zitten uitsluitend hoog in de wolken.

Enorme ronde supercell structuur (links) met geheel linksonder de funnel / tornado boven Brabant!
Locatie tussen Druten en Wamel, 20 oktober 2013 rond 19.30 uur.

Na enkele minuten is in het stadslicht aan de horizon een ‘uitstulping’ zichtbaar, die recht onder de meso hangt. Dat zie je hierboven ook terug op de foto van 19.30 uur. Gezien de positie moet dat de (ex-?) tornado zijn die zojuist Rosmalen heeft aangedaan. Of de slurf hier nog de grond raakt is uiteraard niet te zeggen, het is nogal van grote afstand. Overdag had dit absoluut dé beelden van het seizoen opgeleverd; nu is het vanwege gebrek aan lichtinval iets meer behelpen. Maar zowel structuur als funnel/tornado zijn goed genoeg zichtbaar en dat maakt het een verrassend goede chase!

Wanneer de bui verder noordoostwaarts verplaatst gaat de oostelijke component snel eruit. Het rightmoven stopt dus. Daardoor is mijn locatie ineens wel heel oostelijk gelegen, maar dat maakt het uitzicht niet minder. Na enkele minuten neemt de intensiteit van de cell wel af. De meso verdwijnt steeds meer en raakt bovendien verscholen door lage bewolking. De kern produceert nog wel enkele mooie wolk-wolk ontladingen die op foto staan, maar daar blijft het verder bij.

Bliksemontladingen in de Betuwe op 20 oktober 2013, tussen 19.55 en 20.00 uur

Uiteindelijk geeft deze supercell ruim 300 ontladingen in z’n hele levensfase. Dat moet bijna een record laag aantal zijn als je de bijbehorende bizarre wolkenstructuur ernaast legt. Mijn belichtingstijd van de camera moest naar 20 seconden omdat er anders gewoonweg niet genoeg licht op de sensor viel. Dit soort supercellen genereren wel vaker alleen IC-bliksem.

Supercell boven Brabant (19.15 uur, Buienradar) en bliksemdetectie (KNMI) van zondagavond 20 oktober 2013

Deze uitzonderlijk kleinschalige setup vormt nog niet het eind van het onweersseizoen, want overmorgen staan alweer forse buien op het programma. Uiteindelijk blijven die cellen vooral boven Frankrijk. Daar blijft het echter niet bij: op 28 oktober trekt de zwaarste storm sinds januari 1990 over een deel van Nederland met aan zee zelfs windstoten tot ruim 150 km/uur. Op 3 november volgen polaire buien, waarop opnieuw een bak windschering komt te liggen. In het midden van Nederland leverde ook die setup weer enkele tornado’s op met schade tot gevolg. Dynamisch najaar!

(c) 2013 Wouter van Bernebeek